“Nineteen Eighty-Four” (“Hiljadu devetsto osamdesetčetvrta”, često poznata i kao 1984) je naučno-fantastični roman koji je 1949. godine objavio britanski književnik George Orwell. Radnja romana je, smeštena u Londonu istoimene godine i opisuje futurističko totalitarno društvo čiji oligarhijski vlastodršci koriste najsavremenija dostignuća tehnologije i psihologije kako bi narod držali u pokornosti. Glavni protagonista romana je Winston Smith, sitni službenik u Ministarstvu istine zadužen za režimsku propagandu koji postaje razočaran svojim životom i pokušava da izvede pobunu koja završava njegovim hapšenjem i mučenjem.
“1984” je postao ne samo najpoznatiji Orwellov roman, nego jedno od klasičnih dela distopije i jedan od najuticajnijih romana 20. veka. Temeljen na autorovim iskustvima vezanim uz španski građanski, odnosno drugi svetski rat i ideologije fašizma i komunizma, roman je shvaćen kao upozorenje budućim generacijama, odnosno inspiracija brojnim književnicima, filozofima i političkim teoretičarima. Popularnost romana se odrazila i u brojnim jezicima u koje su ušle fraze iz romana kao što su “novogovor” i “Veliki brat”. Ideje vezane za roman se često nazivaju “orvelovskim”.
Radnja romana započinje godine 1984. u Londonu, nekadašnjem glavnom gradu Velike Britanije koja je nakon nuklearnog rata i revolucije postala deo Okeanije, svetske superdržave kojom upravlja partija Ingsoc pod vodstvom Velikog brata. Glavni lik je Winston Smith, član Partije i službenik Ministarstva istine zadužen za revizionističko "korigovanje" svih dokumenata i istorijskih izvora koji nisu u skladu sa trenutnim stavovima vodstva Partije. Smith je godinama duboko akumulirao nezadovoljstvo kako svojim životom, tako i režimom kome služi, te protiv njega otpočinje vlastitu pobunu, prvo kroz zabranjeno pisanje dnevnika, a potom kroz isto tako zabranjenu ljubavnu vezu sa Julijom, mehaničarkom zaposlenom u istom Ministarstvu.
Na Smitha i Juliju pažnju počinje da obraća O'Brien, tajanstveni član Unutrašnje partije koji im diskretno dostavlja “Teoriju i praksu oligarhijskog kolektivizma”, knjigu koju je napisao revolucionarni vođa, a sada glavni državni neprijatelj Emmanuel Goldstein, koja detaljno opisuje i obrazlaže ideologiju režima i metode njegove vladavine. Smith i Julia veruju da Goldstein vodi Bratstvo disidenata koji će jednog dana srušiti Ingsoc-ov režim, odnosno da je O'Brien njegov član.
Kada Smitha i Juliju uhapsi Policija misli i odvede u prostorije Ministarstva ljubavi, ispostavlja se ne samo da su vlasti sve vreme znale za njihove zabranjene aktivnosti, nego da je i O'Brien u stvari režimski agent provokator. Smith je podvrgnut mučenju koje vodi upravo O'Brien, a kome je glavni cilj "preobratiti" Winston-a Smith-a u poslušnog i odanog podanika. Nakon dolaska u Sobu 101 gde ga O'Brien suočava sa njegovim najintimnijim strahovima i traumama, Smith se odriče ne samo pobune, nego i ljubavi prema Juliji. Nakon toga ga puštaju iz pritvora i Smith, lišen ikakve nade i potpuno slomljen, priznaje sebi da "voli Velikog btata".
Svet u kome živi Winston Smith je (prema navodima Teorije i prakse oligarhijskog kolektivizma) podeljen je na tri suparničke super-države:
Okeanija, čija je službena ideologija ingsoc ("engleski socijalizam"), a koja sadrži Amerike, Okeaniju, Južnu Afriku i britanska ostrva;
Eurazija, čija je službena ideologija "neo-boljševizam", a koja sadrži područje Severnu Aziju i Evropu;
Istazija, doslovno "Istočna Azija", čija je službena ideologija "brisanje sebe" ili "slavljenje smrti", a koja sadrži Daleki Istok.
Područje okvirno smešteno u paralelogramu između Tanger-a, Brazaville-a, Darwin-a i Hong Kong-a, je tzv. "sporno područje", oko koga sve tri države vode stalni rat, a koje takođe služi kao glavni izvor jeftinih sirovina i radne snage.
Takva podela sveta je okvirno nastala u periodu između 1945. i 1960. kada su SAD nasilno anektirale nekadašnje britansko carstvo i zemlje Latinske Amerike, SSSR okupirao Evropu, dok se Istazija razvila nešto kasnije, ujedinjenjem Kine i Japana. Za sve tri države je karakteristično da su im vladajuće ideologije i načini vladanja gotovo identični; međusobni sukob je u pravilu ograničen i zapravo ima simbiotsku narav, jer bi potpuna pobjeda, odnosno nestanak neprijatelja lišio njihovo stanovništvo objekta nezadovoljstva.
Okeanija
Okeanija je jednopartijska država u kome se gotovo sva ekonomska aktivnost nalazi u rukama države, a kultura je pod strogim nadzorom. Britanija je u Okeaniji dobila novo ime - "Aerodromska pista Jedan" - a njeno stanovništvo živi u krajnjem siromaštvu uz povremene napade raketnim bombama.
Društvo je strogo podeljeno na tri klase. Najveći deo (cca. 85 %) čini niža klasa ili prolovi, koji žive u siromaštvu i obavljaju fizičke poslove, nemaju nikakvo obrazovanje ali, sa druge strane, uživaju određenu slobodu "da žive kao životinje". Srednju klasu čine članovi Partije koji obavljaju intelektualne ili birokratske poslove; uglavnom žive u državnim stanovima i predmet su najžešće represije. Višu klasu (oko 2 %) čini Unutrašnja partija čiji članovi uživaju u luksuzu i imaju vlastite robove.
Adaptacije
1984 (Studio One), TV-drama koju je američka TV-mreža CBS 1953. emitovala u okviru antologije Westinghouse Studio One
1984, tv-drama u produkciji BBC-a s Peter-om Cushing-om u glavnoj ulozi, originalno emitovana 1954. godine;
1984, američki igrani film iz 1956. godine s Edmond-om O'Brien-om u glavnoj ulozi;
1984, britanski igrani film iz 1984. godine s John-om Hurt-om u glavnoj ulozi;
1984, opera Lorin-a Maazel-a iz 1985. godine.
Krajem 1983. je Radiotelevizija Beograd emitovalaa posebno izdanje emisije “Petkom u 22” posvećeno Orwell-ovom romanu i pod naslovom “Dobro veče, gospodine Orvel”. U njoj je dramatizovana jedna scena iz romana, a u njoj je lik Winston-a Smith-a tumačio Petar Kralj, a lik Parsons-a Slobodan Aligrudić.
Preuzeto iz Vikipedije, slobodne enciklopedije
.jpg)
